قرارداد هوشمند به زبان ساده؛ انقلابی برای بی‌نیازی از اعتماد به غریبه‌ها

قرارداد هوشمند یک انقلاب بزرگ است. این انقلاب بزرگ که هنوز در ابتدای راه قرار دارد اگر به پیروزی نهایی برسد، زندگی بشر را زیر و رو خواهد کرد. دنیایی را تصور کنید که در آن شما بدون نیاز به مشاور املاک و دفتر اسناد رسمی خانه اجاره می‌کنید و سوپرمارکت‌ها نیازی به داشتن فروشنده ندارند. در نگاه اول کمی «تخیلی» به‌نظر می‌رسد اما دنیای قراردادهای هوشمند واقعا همین‌قدر شبیه فیلم‌ها هستند. دنیای خرید و فروش رمز ارز هم البته ثابت کرده هیچ رویایی آن‌قدر دور نیست.

قرارداد و تعاریف بسیار گسترده آن

قرارداد به معنی عام،‌ تعریفی بسیار گسترده است. علاوه‌بر قراردادهایی که در بخش‌های مختلف «امضا» می‌کنیم، توافق‌های کلامی هم ذیل همین تعریف قرار می‌گیرند. برای مثال ما پذیرفته‌ایم که ونگوگ هنرمند برجسته‌ای بود یا اشعار مولوی کیفیت کم‌نظیری دارند. البته که این توافق‌ها حاصل بررسی‌های مختلفی بوده‌اند اما در نهایت «قراردادی» بین جامعه به‌شمار می‌روند. حتی قوانین را هم باید نوعی قرارداد بدانیم.

حساب بانکی شما هم نوعی قرارداد است. شما و بانک توافق کرده‌اید که مبلغی متعلق به شما نزد بانک است و شما می‌توانید طبق قواعد مشخصی که روی آن‌ها توافق کرده‌اید از مزایای این دارایی استفاده کنید. کدهای کامپیوتری هم نوعی قرارداد به‌شمار می‌روند. مقرر شده که زنجیره‌ای از اعداد و حروف در نهایت به خروجی مشخصی برسند.

تعریف قرارداد را می‌توان در تمام بخش‌های زندگی بشر امروزی دید. هر شکلی از انجام فعالیت‌هایی که بیشتر از یک نفر در آن نقش دارند به‌نوعی قرارداد مرتبط است. ناگفته پیداست که هیچ‌کدام از این فعالیت‌ها را نمی‌توان مانند دیگری مدیریت کرد. تمام این قراردادها اما در یک نکته اشتراک دارند: هر قراردادی به دست‌کم یه طرف سوم نیاز دارد تا بر آن نظارت و دعاوی احتمالی را داوری کند.

تولد قرارداد هوشمند برای حل مشکلات

نام نیک سابو دانشمند علوم کامپیوتری در دنیای ارزهای دیجیتال، نامی هیجان‌آور است. او که یکی از پیشگامان تئوری‌های بزرگ دنیای بلاک چین به‌شمار می‌رود حتی ممکن است خود ساتوشی ناکاموتو باشد.

نیک سابو سال‌ها پیش از خلق بیت کوین و در سال ۱۹۹۴ مقاله‌ای نوشت و در آن ایده‌ای بسیار بلندپروازانه مطرح کرد. او گفت طرف‌های یک قرارداد می‌توانند قرارداد خود را در قالب کدهای برنامه‌نویسی منعقد کنند و آن را در فضایی رمزنگاری شده نگه دارند. ایده این بود که «نرم‌افزار» ناظر بر شرایط قرارداد باشد و هر زمان شرایط مقرر شد، او خودکار دستوراتی که دو طرف قرارداد تعیین کرده‌اند را اجرا کند.

ایده اولیه سابو زمانی مطرح شد که علوم کامپیوتر پیشرفت زیادی نکرده بودند. حتی سیستم عامل‌ها هم هنوز از سطح ایده‌ خیلی فراتر نبودند. در چنین شرایطی ایده این دانشمند (و احتمالا فیلسوف) چندان مورد توجه همکاران او قرار نگرفت.

دو سال بعد سابو کتاب «قرارداد هوشمند: ساخت بلاک برای بازارهای دیجیتال آزاد» (Smart Contracts: Building Blocks for Digital Free Markets) را نوشت. او در این کتاب ایده اولیه قراردادهای هوشمند را به تفصیل شرح داد. این کتاب هم به سابو در راه تفهیم این ایده به همکارانش کمک زیادی نکرد.

بیشتر از یک دهه بعد از انتشار این کتاب که امروزه یکی از کتاب‌های بسیار مهم اکوسیستم بلاک چین تلقی می‌شود، بیت کوین عرضه شد. کمی قبل از عرضه بیت کوین، نیک سابو ارز دیجیتال «بیت گلد» را ساخت. این ارز در سال ۲۰۰۵ (چهار سال قبل از بیت کوین) ساخته شد و بسیاری ایده‌های بنیادینی که ساتوشی از آن‌ها استفاده کرد را برای اولین بار عرضه کرد. یکی از دلایلی که گفته می‌شود نیک سابو احتمالا ساتوشی ناکاموتو باشد، شباهت زیاد فلسفه این دو ارز به یکدیگر است.

بیت کوین ثابت کرد بلاک چین کار می‌کند. زمانی که ثابت شد بلاک چین می‌تواند پاسخگوی نیازها باشد، ایده قراردادهای هوشمند نیز برای دانشمندان جدی‌تر شد. شش سال پس از عرضه‌ بیت کوین، ویتالیک بوترین خالق نابغه اتریوم اولین بار قرارداد هوشمند را در پروژه‌ای به عظمت اتریوم به‌کار گرفت.

کارکرد قرارداد هوشمند و سلام به دنیای آینده

می‌دانیم که بلاک چین مجموعه‌ای غیرمتمرکز از رایانه‌های به‌هم متصل است. این شبکه می‌تواند میزبان هرگونه فناوری که به فعالیت اعضای آن نیاز دارد، باشد. فرض کنیم گروه ۱۰ نفری از دوستان شما بلاک چین را تشکیل داده‌اند. هرکدام از اعضای این گروه فعالیت‌های خود را در فایلی که همزمان در اختیار تمام اعضا قرار دارد یادداشت می‌کند. شبکه در نهایت فقط یادداشت‌هایی را معتبر می‌داند که تمام اعضا تایید کنند آن یادداشت را در فایل خود دارند. قراردادهای هوشمند در چنین شبکه‌ای منعقد می‌شوند. در این مثال، فرض کنید دو نفر از گروه ۱۰ نفری شما می‌خواهند اتومبیلی را از مالکیت یک طرف به مالکیت طرف مقابل منتقل کنید. گروه شما شرایط قراردادی که این دو نفر عقد کرده‌اند را بررسی می‌کند و زمانی که تمام شرایط فراهم بود قرارداد انجام می‌شود.

قراردادهای هوشمند در واقع نظارت طرف سوم و همچنین بروکراسی لازم برای عقد و نظارت بر صحت یک قرارداد معمولی را از بین می‌برند. زمانی که شبکه بلاک چین تایید کند شما مبلغی را برای یک خودرو پرداخت کرده‌اید، شما طبق «قرارداد» صاحب آن خودرو می‌شود.

حذف طرف سوم می‌تواند به‌معنی حذف طرف اجرایی قرارداد هم باشد. برای مثال زمانی که شما برای خرید وارد سوپرمارکت می‌شوید، طبق قرارداد مبلغی را بابت نوشابه پرداخت می‌کنید و معادل آن نوشابه دریافت می‌کنید. اگر نظارت بر صحت پرداخت پول برعهده بلاک چین باشد، سوپرمارکت به فروشنده نیاز ندارد. همین حالا دستگاه‌های خودکار فروش خوراکی براساس همین فلسفه کار می‌کنند؛ دستگاه تایید می‌کند که شما پول نوشابه را پرداخت کرده‌اید و در مقابل آن به شما نوشابه می‌دهد.

نگاهی دقیق‌تر به قراردادهای هوشمند

یک قرارداد هوشمند پنج بخش اصلی دارد. برای ساخت این قرارداد هر پنج بخش باید وجود داشته باشند:

•     طرفین قرارداد
•     موضوع قرارداد
•     شرایط قرارداد
•     بستر عقد قرارداد
•     اوراکل

اوراکل به نوعی واسطه بین بلاک چین و API‌ سیستم‌های خارج از بلاک چین است که اطلاعات را بین این دو سیستم ترجمه می‌کند. به‌عنوان مثال اگر شما برای یک قرارداد نیاز به تبدیل دلار به اتریوم دارید اوراکل می‌تواند بین یک صرافی آنلاین که خارج زنجیره است و قرارداد هوشمند که داخل زنجیره قرار دارد ارتباط برقرار کرده و این تبدیل را انجام دهد.

همانطور که گفته شد اتریوم اولین بلاک چین قدرتمندی بود که قراردادهای هوشمند را به کار گرفت. همین مسئله باعث شده تا امروز این بلاک چین، محبوب‌ترین بستر برای عقد این قراردادها باشد.

کد قرارداد هوشمند پس از نوشته شدن توسط برنامه‌نویس از طریق نرم افزار رسمی که شما را مستقیم به بلاک چین متصل می‌کند به صورت یک تراکنش روی بلاک چین ثبت می‌شود. قراردادهای هوشمند توسط یک یا چند زبان برنامه‌نویسی نوشته می‌شوند. برای مثال زبان برنامه نویسی قراردادهای هوشمند اتریوم، سالیدیتی (Solidity) است. پس برای یادگیری نوشتن یک قرارداد هوشمند برای بلاک چین اتریوم نیاز است تا زبان برنامه‌نویسی سالیدیتی را یاد بگیرید.

همانطور که پیداست درک کامل فرآیندی که به تحقق شرایط چنین قراردادی منجر می‌شود کار ساده‌ای نیست. فراموش نکنید که برای استفاده از هر فناوری لازم نیست بدانیم این فناوری چطور کار می‌کند. برای مثال آیا می‌دانید موبایل دقیقا چطور کار می‌کند؟ خیر. آیا نیاز دارید چنین اطلاعاتی داشته باشید تا از موبایل استفاده کنید؟ خیر.

قرارداد هوشمند و مزیت‌های چشمگیر آن

مبرهن است که قراردادهای هوشمند برتری چشمگیری نسبت به قراردادهای معمولی دارند. تفاوت این دو شکل از قرارداد را می‌توان با تفاوت چرتکه و ماشین حساب مثال زد. مهم‌ترین برتری‌های قراردادهای هوشمند نسبت به قراردادهای معمولی عبارتند از:

شفافیت

بلاک چین و هر فناوری که روی بستر آن کار می‌کند شفاف است. تمام مفاد و شرایط قراردادهای هوشمند روی شبکه بلاک چین قرار دارد. همانطور که شما می‌توانید تمام تراکنش‌های تاریخ بیت کوین را ببینید، می‌توانید قراردادهای موجود روی شبکه اتریوم را هم مشاهده کنید.

پویایی و سرعت

تاریخچه پول نشان می‌دهد «کاغذبازی» برای جلوگیری از کلاهبرداری خلق شد. امروزه قراردادهای هوشمند همین کار کرد را بدون دردسرهای کاغذبازی ارائه می‌دهند. این قراردادها در بسیاری موارد در مقایسه با قراردادهای معمولی سرعتی سرسام‌آور دارند.

دقت بالا

در قراردادهای هوشمند تا زمانی‌که تمام مفاد قرارداد یک به یک انجام نشود قرارداد به اتمام نخواهد رسید از این رو دیگر جایی برای خطای انسانی وجود ندارد.

امنیت

بلاک چین تعریف امنیت را در دنیای امروز تغییر داده است. هیچ داده‌ای روی این شبکه بدون تایید و نظارت کل شبکه قابل تغییر و  حذف نیست.

صرفه‌جویی در هزینه‌ها با قرادادهای هوشمند

برای عقد یک قرارداد سنتی هزینه‌های مادی و زمانی بسیار زیادی لازم است. اگر دو شرکت بزرگ بخواهند قرارداد همکاری امضا کنند به ماه‌ها زمان و میلیون‌ها دلار هزینه نیاز خواهند داشت. قراردادهای هوشمند تمام این هزینه‌ها را حذف می‌کنند.

اعتماد

در قرارداد هوشمند حتی نیاز نیست به طرف مقابل اعتماد داشته باشید. چراکه تمام فرآیند توسط خود سیستم و قرارداد انجام خواهد شد.

کاربرد قراردادهای هوشمند

طیف بسیار گسترده‌ای از ایده‌ها می‌توانند از این شکل قراردادها بهره بگیرند. خودروهای بدون سرنشین و ماشین‌های خودکار فروش خوراکی ساده‌ترین مثال‌های استفاده از این شکل قراردادها خواهند بود. دور نیست آینده‌ای که خودروهای خودران بخش زیادی از جاده‌های جهان را به خود اختصاص دهند.

امروزه همچنین ایده‌هایی برای رمزنگاری پرونده‌های پزشکی و قضایی افراد مطرح شده است. این پرونده‌ها بعد از رمزنگاری و قرار گرفتن روی بلاک چین فقط در دسترس کاربران مشخصی خواهند بود. در چنین شرایطی امکان تقلب و خطای انسانی در چنین پرونده‌های حساسی از بین می‌رود.

در علم پزشکی از قرارداد هوشمند برای نظارت بر فرآیند دریافت دارو توسط بیمار و همچنین ارائه نتایج آزمایش هم استفاده می‌شود. چنین فرآیندهایی در حالت عادی همیشه در معرض خطای انسانی قرار دارند اما در بستر بلاک چین خبری از خطای انسانی نیست.

جمع‌بندی

قراردادهای هوشمند هنوز راه بسیار زیادی در پیش دارند. در حال حاضر دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی قوانین مشخصی درباره مالکیت از طریق این قراردادها ندارند. همین مسئله باعث شده سرعت فراگیر شدن آن‌ها کم‌تر از چیزی که باید باشد.

ایده کلی اما در دسترس همه است. امروزه بسیاری از شرکت‌ها در تلاشند با الهام از این ایده و استفاده از بستر بلاک چین پروسه عقد و اجرای قراردادهای خود را از حالت سنتی خارج کنند. به‌نظر می‌رسد تا رسیدن به زمانی که نیک سابو در رویاهای خود میدید فاصله زیادی داریم اما اکوسیستم بلاک چین نشان داده در انجام کارهای خارق‌العاده پیشتاز است.

پیش‌بینی شما چیست؟ آیا زمان آن رسیده تا قراردادهای هوشمند جایگزین قراردادهای معمولی شوند؟