پترودلار چیست و آمریکا چطور با کمک آن اقتصاد جهان را به بردگی گرفت

ارز ذخیره جهان متکی به نفت، منافع دیکتاتورها، نابرابری‌های سیاسی و اقتصادی و سیاست‌های مغرضانه نظامی – صنعتی است. این سیستم از ابتدای شکل‌گیری قدرت‌ها وجود داشته و در دنیای نوین نیز نمی‌توان تغییر چندانی در آن دید. با این حال ایجاد سیستم‌های مالی غیرمتمرکز و دنیای بلاک چین توانست نور امیدی برای از بین بردن انحصارهای ناعادلانه در دنیا روشن کند. بسیاری از اقتصاددانان و سیاست‌مداران عقیده دارند بیت کوین می‌تواند آغازی برای تغییر این فرآیند در دنیا و تاثیر بر پدیده‌هایی مانند پترودلار باشد.

در این مقاله از مجله فینیکس به بررسی پدیده‌ای که به‌ندرت مورد بحث قرار گرفته است می‌پردازیم. پدیده‌ای که نشان می‌دهد چگونه آمریکا با قدرت دلار از دیکتاتورها حمایت می‌کند و حتی درگیری‌هایی در خارج از کشور خود به راه انداخته است؛ استراتژی که شاید چندین دهه برای رهبران ایالات متحده کار می‌کرد اما امروزه با ورود جهان به ساختار مالی چند قطبی و استفاده از ارزهایی با ساختار غیرمتمرکز مانند بیت کوین، احتمالاً در آینده‌ای نزدیک کاهش نفوذ چشم‌گیری خواهد داشت.

دلار چطور جهان را در دست گرفت؟

پیش از آنکه درباره پترودلار بخوانید باید به پیشینه اعتبار دلار نیز نگاهی داشته باشید. کافی است نگاهی به سیر اقتصاد دنیا در قرن اخیر بیندازید تا متوجه شوید که جهان این روزها به دلار آمریکا و خزانه‌داری این کشور متکی است و این ویژگی توانسته در سالیان طولانی به آمریکا تسلط اقتصادی بی‌نظیر و بزرگی ببخشد. تسلطی که با ورود بازار ارزهای دیجیتال می‌تواند رو به سستی برود.

چیزی نزدیک به ۹۰ درصد از مبادلات ارزی بین‌المللی با دلار صورت می‌گیرد. ۶۰ درصد از ذخایر ارزی جهان هم به دلار هستند و تقریبا ۴۰ درصد از بدهی‌های جهان با کمک دلار وصول می‌شوند. بااین‌حال جالب است بدانید که آمریکا تنها حدود ۲۰ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را در اختیار دارد.

حقیقت این است که این سلطه تا قبل از دهه ۱۹۷۰ کم‌رنگ‌تر بود. چراکه تا پیش از آن، امپراتوری بریتانیا به‌عنوان غول اقتصادی بی‌چون و چرای قرن ۱۹ شناخته می‌شد. این امپراتوری در اوایل قرن بیستم و به‌ویژه بعد از جنگ جهانی اول، شروع به از دست دادن قدرت کرد.

ایالات متحده بسیار سرزنده‌تر از اروپای جنگ‌زده بود و به همین دلیل توانست در زمانی کم، خود را به‌عنوان قدرتی برتر از بریتانیا به دنیا معرفی کند. در این زمان، دلار بدون معطلی، پوند (که تأثیرگذارترین پول ملی جهان تا آن زمان بود) را پشت سر گذاشت.

بیشتر بخوانید: تاریخچه ارز دیجیتال؛ مصریان باستان چطور به خلق بیت کوین کمک کردند؟

در این جلسه نمایندگان آمریکایی ایده‌ای را مطرح کردند که باتوجه به آن، نرخ مبادله ارز به طلا گره می‌خورد و با اجرایی شدن آن، امکان ثبات نرخ نیز وجود داشت.

برکناری سیستم برتون وودز و ورود به مسیر اقتصادی جدید

سیستم برتون وودز تا اوایل دهه ۱۹۶۰ قابل اجرا بود و نتیجه مثبتی برای آمریکا داشت. بااین‌حال روزگار همیشه بر یک مدار نمی‌چرخد. به‌زودی با تسویه نسیه و بدون قانون معاملات، آمریکا به یکی از بزرگ‌ترین قدرت‌های بدهکار تبدیل شد.

تا جایی که در ماه اوت ۱۹۷۱، ژرژ پمپیدو رئیس‌جمهور فرانسه یک کشتی جنگی به شهر نیویورک فرستاد تا دارایی‌های طلای کشورش را از فدرال رزرو جمع‌آوری کند.

این شرایط تا سال ۱۹۷۴ نیز ادامه داشت. در این سال نیکسون با یک ایده جدید، مسیر نو برای ارزش دلار باز کرد. مسیری که آغاز برتری دلار بود.

داستان تولد پترودلار

آغاز این برتری از دهه ۱۹۷۰ شکل گرفت؛ یعنی درست از زمانی که ایده اجرای طرح پترو دلار توسط هنری آلفرد کسینجر دیپلمات آمریکایی مطرح شد. در این زمان، نیکسون که رئیس‌جمهور وقت آمریکا بود، از عربستان سعودی خواست تا نفت خود را به دلار به فروش برساند. یکی از مفاد این قرارداد این بود که در صورت قبول فروش دلاری نفت، از این کشور در برابر تجاوز بیگانگان حمایت خواهد کرد.

همچنین در صورت پذیرش، فروش اسلحه به عربستان و واردات این کالا به کشور آزاد خواهد بود. عربستان نیز با قبول این پیمان، سهم خود را در بالا بردن ارزش دلار و سلطه آن ایجاد کرد.

اپیدمی پذیرش پترودلار

پس از این پیمان بسیاری از کشورهای عضو اوپک ناچار به فروش نفت در ازای دلار شدند. این چرخه در طول سال‌های بعد نیز مانند یک اپیدمی اقتصادی به بخش زیادی از کشورهای دنیا که فروش نفت یا فرآورده‌های نفتی داشتند، سرایت کرد.

کشورهای صنعتی که به نفت نیاز داشتند، اکنون یا باید کالا را به آمریکا صادر می‌کردند یا دلارهایی در بازارهای ارز خارجی خریداری می‌کردند و این فرآیند، تأثیر شبکه جهانی دلار را افزایش می‌داد.

بنابراین به‌تدریج تقاضای کشورها برای دلار آمریکا افزایش پیدا کرد. حالا دیگر کارخانه‌های چاپ اسکناس آمریکا رونق بیشتری از گذشته داشتند و بسیاری از کشورها حتی ناچار به استقراض دلار از این قدرت برتر بودند. دلار در این سال‌ها قدرت را به دست گرفت و موفقیتی مستدام و محکم برای خود ایجاد کرد.

در سال ۱۹۷۴، حدود ۲۰ درصد از نفت جهان هنوز با پوند انگلیس معامله می‌شد اما این میزان تا سال ۱۹۷۶ به ۶ درصد کاهش یافت.

افزایش تقاضا در دنیای اقتصادی نتیجه‌ای جز بالا رفتن اعتبار و ارزش ندارد. این فرمول برای دلار آمریکا نیز یک نتیجه لذت‌بخش بود. به این معنی که در فرآیند تبادل نفت با دلار، ارزش دلار آمریکا در طول سال‌ها چندین برابر قبل شد؛ برتری که هنوز هم وجود دارد.

پترو دلار در واقع به بخشی از دلار گفته می‌شود که خارج از کشور آمریکا در قراردادهای خرید و فروش مورداستفاده قرار می‌گیرد. در حقیقت این پدیده مانند یک پول واحد جهانی برای مبادلات عمل می‌کند.

پترودلار چه تأثیری در اقتصاد آمریکا و دنیا دارد؟

پترو دلار هم مانند همه پدیده‌های دیگر منتقدان و موافقان خود را داشت. بااین‌حال کفه ترازوی منتقدان سنگین‌تر بود. بسیاری از اقتصاددانان و سیاست‌مداران، در تحقیقات خود در مورد نفت دلاری استدلال می‌کنند که سود دلار اوپک در خزانه‌های ایالات متحده «بازیافت» شد تا به «سیاست‌های راضی‌کننده دولت آمریکا» کمک مالی شود. بازیافت دلار حاصل از نفت، در طول زمان باعث کاهش نرخ بهره شد و به آمریکا اجازه داد تا بدهی‌های خود را بسیار ارزان‌تر از عدد حقیقی وصول کند.

تأثیر واقعی پترودلار بر چه زمینه‌هایی بود؟

• ایجاد اتحاد محکم بین آمریکا، عربستان و سایر حکومت‌های مشابه در منطقه
• عدم حضور کشورهای طبقه متوسط در صادرات به دلیل تأمین دلار از سوی آمریکا و انحصاری شدن قدرت ایالات متحده در این حوزه
• مشکلات جبران‌ناپذیر برای اقتصادهای در حال ظهور بازار که درگیر بدهی‌های دلاری شده بودند. بدهی‌هایی که بازپرداخت آن‌ها دشوار بود و در سیستمی محفوظ شده بود که انباشت دلار را بر سرمایه‌گذاری داخلی ترجیح می‌داد.
• رشد مداوم صنایع نفت و سوخت‌های فسیلی به بهای قدرت هسته‌ای و استقلال انرژی منطقه‌ای
• تداوم جایگاه آمریکا به‌عنوان یک قدرت نظامی – مالی

آنچه بیش از همه اهمیت دارد این است که:

دلار در حال حاضر اولین ارز ذخیره جهانی است. بااین‌حال منتقدان عقیده دارند که پرداخت قیمت کالاها به دلار فقط یک قرارداد است. قراردادی که بیش از جنبه اقتصادی، جنبه سیاسی دارد و ردپای سلطه قدرت‌ها را می‌توان بر آن دید.

موافقان پترودلار، منتقدان آلودگی‌های استخراج رمز ارز

همان‌طور که گفتیم پترودلار مانند هر پدیده دیگری جبهه‌ای از موافقان را نیز به همراه داشت. این موافقان بعد از ورود بیت کوین و رونق گرفتن بازار ارزهای دیجیتال، به روند آلودگی‌های ایجاد شده بر اثر استخراج آن‌ها انتقاد کردند. این انتقادات نادرست نبود. چراکه استخراج بیت کوین در شرایط مختلف، می‌توانست اثرات مخربی بر محیط داشته باشد. نکته‌ای که این انتقادات را زیر سؤال برد و آن‌ها را به یک نظریه مغرضانه تبدیل کرد، این بود که:

پترو دلار چگونه کربن تولید می‌کند؟

پرسشی که بعد از بررسی انتقاد افراد به استخراج رمز ارز ایجاد می‌شود، این است که آیا ارز دیجیتال در مقایسه با آلودگی‌های ناشی از پترو دلار شکست می‌خورد؟ برای پاسخ به این سؤال نگاهی به بخشی از دلایل ایجاد کربن با دخالت مستقیم پترو دلار بیندازید:

ارتش آمریکا بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نفتی جهان است و بیش از ۱۰۰ میلیون بشکه در سال برای کشتی‌ها، خودروها، هواپیماها و عملیات‌های زمینی مختلف استفاده می‌کند. این میزان معادل حدود ۵۹ میلیون تن انتشار CO2 و البته جدا از میزان کربن منتشر شده حاصل از نقل و انتقالات سلاح و سرباز است.

از طرف دیگر، بخش دیگری از انتشار کربن مربوط به اجرای سیستم بانکی جهانی است که برای پشتیبانی از ارزهای فیات ساخته شده است. به این مورد، میزان کربن مربوط به چاپ و نگهداری ارز فیزیکی (با درنظرگرفتن اینکه بعضی از اسکناس‌ها از نفت خام تهیه می‌شوند) نیز اضافه می‌شود.

واقعیت این است که وقتی ارز ذخیره جهانی به معنای واقعی کلمه به فروش نفت وابسته است، جهان با مشکل انتشار کربن عظیم روبه‌رو خواهد بود؛ بنابراین غیرممکن است که سیستم دلار بر پایه طلای سیاه، نتیجه‌ای سبز داشته باشد.

انقلاب ارزهای دیجیتال و دنیای بلاک چین

در طول تاریخ نوآوری‌های توانسته‌اند در حساس‌ترین زمان ممکن، تحولی عظیم در دنیا ایجاد کنند. برای مثال چاپخانه در قرن ۱۶ انحصار ایده کلیسا بر شهروندان را از بین برد. باروت شیوه سازماندهی انسان‌ها را تغییر داد. ایجاد تراشه‌های سیلیکونی قدرت پردازشی را افزایش دادند و بسیاری عقیده دارند که بلاک چین همان فناوری نجات‌دهنده در روزگار حاضر است. ارزهای دیجیتال می‌توانند سیستم مالی واسطه‌ای را تغییر داده و کنترل دولت‌ها را بر ارزها کاهش دهند.

همچنین با وجود مشکلات گفته شده از سیستم دلاری، بسیاری از کشورها می‌خواهند از کنترل مالی ایالات متحده فرار کنند و این خواسته می‌تواند در آینده‌ای که ممکن است چندان هم دور نباشد، به دلارزدایی جهانی سرعت بخشد.

به‌عنوان‌مثال چین و روسیه در سال گذشته تنها ۳۳ درصد از معاملات خود را با دلار انجام داده‌اند. این عدد تا پیش‌ازاین حدود ۹۸ درصد بود. چین در حال گسترش تجارت نفت به یوان است و بسیاری از افراد پیش‌بینی می‌کنند که یوان دیجیتال قرار است جایگزین بعدی یوان نیز باشد.

بسیاری از منتقدان ارزهای دیجیتال عقیده دارند که حتی با حذف دلار از تجارت نفتی، سیستم پرداخت با طلا رونق دوباره می‌گیرد. اقتصاددانان این مورد را نیز رد شده می‌دانند چراکه دنیای مدرن هیچ‌گاه مسیر بازگشت به عقب را انتخاب نمی‌کند.

آیا ارزهای دیجیتال جایگزین دلار خواهند شد؟

بیت کوین و دیگر ارزهای دیجیتال از اتریوم تا دوج کوین این روزها به یکی از جریان‌های اصلی در سرمایه‌گذاری تبدیل شده‌اند. این پدیده‌ها توانستند در زمان کم، امنیت خود را اثبات و اعتماد بسیاری از تأثیرگذاران حوزه‌های اقتصادی را جلب کنند. برای مثال مدیران سرمایه‌گذاری نهادهایی مانند J.P. Morgan و Blackrock که در ابتدا با بیت کوین مخالف بودند، اکنون به مشتریان خود در سرمایه‌گذاری کریپتو کارنسی خدماتی ارائه می‌کنند.

پیش‌بینی‌ها این است که در سال‌های پیش رو با سرمایه‌گذاری نهادهای قدرتمندتر بر رمزارزها، دولت‌ها نیز ناچار به وضع دستورالعمل‌های قانونی منطقی برای این دارایی جدید شوند.

حقیقت این است که بیت کوین شرکت فین‌تک نیست بلکه دارایی غیر متمرکز است که برای تبدیل شدن به ارز ذخیره جهانی رقابت می‌کند و هدف آن به ارث بردن نقش طلا در گذشته و نقش امروزی دلار است.

نتایج یک مطالعه در دانشگاه کمبریج در سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که اقتصاددانان نیز بیت کوین را یکی از احتمالات اصلی برای تبدیل شدن به ارز ذخیره جهانی می‌دانند. این احتمال می‌تواند نتیجه‌ای مانند سقوط دلار را در پی داشته باشد. سقوطی که برخلاف تصور، نتایج آن چندان هم ناخوشایند و وحشتناک نخواهد بود. چراکه دنیای آینده، دنیای فناوری است.